Eenzaamheid op de Digitale Werkvloer

Thuiswerken, Telewerken en Virtuele Vrijmibo’s

Zo, mijn eerste twee weken werken bij BLOC zitten er bijna op en ik moet zeggen dat het toch wel een vreemde gewaarwording is om digitaal ingewerkt te worden. Mezelf voorstellen aan mijn collega’s via Teams en het kantoor van BLOC ken ik slechts van foto’s.

Deze situatie is natuurlijk niet alleen van toepassing op mij, maar op de meeste Nederlanders die de afgelopen tijd aan een nieuwe baan zijn begonnen. Het riep een aantal vragen bij mij op: Hoe ‘normaal’ is thuiswerken in Nederland eigenlijk? Hoe zorgen werkgevers nog voor betrokkenheid tussen werknemers? Hoe zal het werken er ná deze pandemie uitzien? Daarnaast hoor ik de afgelopen tijd ontzettend veel verschillende meningen en bevindingen over thuiswerken. Positief: ouders kunnen hun werkdag vanuit huis beter plannen rondom de schoolgaande kinderen en we staan niet meer in de file. Maar aan de andere kant ook negatieve zaken: psychologen waarschuwen voor het menselijk contact dat we tekortkomen en de grens tussen werk en privé is flinterdun.

Het leek me daarom interessant om in te gaan op deze vragen en een helder overzicht te creëren van zowel de positieve als negatieve aspecten van thuiswerken.

Hoe normaal is thuiswerken eigenlijk?

Nog nooit werkten er zoveel mensen thuis als tijdens de coronapandemie: 44% van de werknemers in Nederland werkte vanuit huis tijdens de eerste lockdown en nu we na de strengere maatregelen opnieuw massaal worden verzocht om thuis te gaan werken, sluipen we weer in de richting van dit percentage. Voor de coronapandemie behoorde Nederland echter ook al tot één van de Europese landen met de meeste thuiswerkers (OECD, 2020), dus helemaal nieuw is het niet.

Pre corona toonde onderzoek al aan dat ongeveer de helft van de werkenden in Nederland in staat is om thuis te werken. Deze ontwikkeling kwam echter niet heel rap op gang. Veel managers waren namelijk terughoudend in het laten thuiswerken van hun personeel, bang de controle te verliezen over hun werknemers en er niet op durven te vertrouwen dat ze hun verantwoordelijkheid nemen.

Positieve gevolgen

Dit lijkt echter een ongefundeerde angst. Onderzoek laat namelijk zien dat de arbeidsproductiviteit van thuiswerkers minstens even hoog ligt als werknemers die op kantoor werken (Bosua, Gloet, Kurnia, Mendoza & Yong, 2012), en soms zelfs hoger (Martin & MacDonnell, 2012; Peters & Batenburg, 2004). Hiervoor is een aantal verklaringen mogelijk. Zo ervaren thuiswerkers juist meer autonomie, hebben geen reistijd, melden zich minder snel ziek en worden ook niet afgeleid door collega’s. Waar managers eerst terughoudend waren in het thuis laten werken van werknemers, zijn we nu in een situatie beland waarin het niet anders kan en wordt er op grote schaal geëxperimenteerd met iedere vorm van thuiswerken.

Daarnaast heeft het vanuit huis werken ook positieve gevolgen op financieel vlak: werkgevers besparen (waar het structureel wordt) aanzienlijk op de huur van hun kantoorruimte, maar ook op facilitaire kosten zoals schoonmaak en onderhoud. Werknemers bezuinigen ook: op woon- en werkverkeer. Hoe vaak gebruik je nog daadwerkelijk de auto? Daarnaast wordt het OV in Nederland met 90% minder gebruikt dan pre corona. Dit zijn dan meteen ook de oorzaken voor positieve maatschappelijke gevolgen. Door thuiswerken is er fors minder CO2 uitstoot, minder filevorming, ontstaan er minder ongelukken en zal er uiteindelijk ook minder geïnvesteerd hoeven worden in infrastructuur.

Negatieve gevolgen

 Aan de andere kant bestaan er genoeg negatieve gevolgen van thuiswerken: vooral voor de mentale gezondheid. Thuiswerkers ervaren meer werkdruk en overwerken vindt vaker plaats (Derks, Agterberg, Beumer & Weel, 2011). Sinds de uitbraak van de coronacrisis werken mensen bijvoorbeeld een uur extra, zonder daarvoor betaald te krijgen (Telegraaf, 2020). Een ander negatief gevolg is de dunne scheidslijn tussen privé en werk, omdat de kantooromgeving exact hetzelfde is als de privé omgeving, terwijl wanneer men naar kantoor gaat er duidelijke fysieke scheiding plaatsvindt. Hierdoor heb je het gevoel nooit écht vrij te zijn van werk: de tafel waar net nog een laptop op prijkte, is nu gedekt voor het avondeten.

Een ander groot probleem rondom thuiswerken is eenzaamheid. In een ‘normale werksituatie’ zijn sociale interacties en contacten vanzelfsprekend, maar deze ontbreken nu. Hierdoor voelen werknemers zich sneller sociaal geïsoleerd. Een gezellige babbel met een collega tussendoor, samen een kop koffie drinken of samen lachen nadat een collega een grap vertelt… Allemaal zaken die we ontzettend missen en proberen op te vangen middels virtuele tools.

Helpt online samenkomen dan niet?

Een digitale kop koffie, een gezamenlijk online begin van de dag, een virtuele vrijmibo of een elektronische pubquiz: originele alternatieven van sociaal contact op de werkvloer. Hoewel dit goede initiatieven zijn, bieden ze geen volwaardige vervanging voor het fysieke menselijke en emotionele contact dat een traditioneel kantoor biedt (Van Zwieten, 2020). Een huidige collega die, net als ik ‘telewerkend’ begonnen is bij BLOC, had hier een interessante observatie over: “Het is moeilijker om collega’s écht te leren kennen, dit gebeurt sneller in een fysieke omgeving omdat je makkelijker informeel contact legt. In een online omgeving is communicatie meer gericht op effectiviteit en zakelijkheid”.

Een belangrijke motivatie van werknemers om ergens te gaan of blijven werken is de bedrijfscultuur en de sfeer in een team. Door een online werkomgeving is deze sfeer veel moeilijker te ‘proeven’ door werknemers en tentoon te spreiden door werkgevers. Telewerken zorgt op deze manier voor een lossere bedrijfscultuur en een verminderende samenwerking tussen collega’s. Fysiek samenkomen, sparren en brainstormen leidt juist vaak tot creativiteit, innovatie, en een versterkt teamgevoel, maar deze concepten zijn abstract en daardoor veel moeilijker te meten dan bijvoorbeeld ‘productiviteit’, waardoor dit soort negatieve aspecten onderschat worden.

Conclusie

Dit ‘geforceerde experiment’ is een prachtige manier om het thuiswerken op grote schaal uit te proberen en er zullen hoogstwaarschijnlijk ingrijpende veranderingen ontstaan in het traditionele werken, omdat thuiswerken genoeg potentie en positieve aspecten kent. De digitale infrastructuur is al in rap tempo verstevigd, en nieuwe online samenwerkingstools schieten als paddenstoelen uit de digitale grond. Als ik mijn glazen bol raadpleeg zal de verhouding thuis/op kantoor werken na de coronapandemie eerder 50/50 zijn en zullen fysieke kantoorruimtes totaal anders ingericht worden. Aan de andere kant bestaan er veel pijnpunten omtrent telewerken en blijkt fysiek menselijk contact met collega’s een hele belangrijke behoefte. De mens is immers een kuddedier. Gebrek hieraan kan leiden tot een gevoel van eenzaamheid en een negatief effect op de mentale gezondheid, dus dit punt dient uiterst serieus genomen te worden.

Voor werkgevers ontstaan hierdoor belangrijke en interessante uitdagingen: Hoe kunnen we in een online omgeving de bedrijfscultuur en teamspirit versterken? Hoe houden we werknemers tevreden en (mentaal) gezond? Hoe laten we werknemers zich verbonden voelen met het bedrijf?

Ik heb de oplossingen niet paraat, maar ik vind het wel ontzettend interessant om over het ‘nieuwe werken’ na te denken en erover in debat te gaan. Bij BLOC zijn we hier dan ook volop mee bezig met het Living Lab waar dit soort vragen centraal staan. Het Living Lab is opgericht om bedrijven en partners samen te brengen en hierover te sparren, want niemand weet hoe de werkomgeving van de toekomst eruitziet en niemand kan deze vraag individueel beantwoorden. Hierin zijn HEINEKEN en de provincie Zuid-Holland onze partners en combineren we het vakmanschap en de ervaring van de brouwer met de maatschappelijke impact en ervaring van de provincie om een netwerk van locaties en organisaties te creëren. Samen proberen we tot oplossingen te komen over thema’s als verbinding tussen werknemer en werkgever, de gezonde werkomgeving en balans van werk en privé.

Interesse om partner te worden van ons Living Lab en mee te brainstormen over het nieuwe werken? Of wil je meer weten over het Living Lab of BLOC in het algemeen?