Manifest JustCity

Hoe zorgen we dat klimaatkwetsbare wijken niet de kloof tussen arm en rijk versterken?

Nederland beschikt over zeker 900 klimaatkwetsbare wijken. Dit betekent dat een kwart van de wijken in ons land niet bestendig is tegen de gevolgen van klimaatverandering (NOS, 2023). Met verschijningen als overtollig (regen)water en hittestress loopt een groot deel van de huizen in deze wijken een vergroot risico op klimaatschade (Rijksoverheid, 2023). En niet alleen in de woningen zullen deze gevolgen te merken zijn, door de hele wijk zal klimaatverandering voelbaar zijn.

Natuurlijk loopt niet elke woning even veel risico. Door onderhoud en bouwjaar verschilt de kwaliteit van huizen onderling flink. Daarom wordt er nu gepleit om de achterstand in huizen in klimaatbestendigheid door te berekenen in de verkoopprijs (ABN AMRO, 2023). Mochten extra klimaatinvesteringen in de (nabije) toekomst nodig zijn dan gaat de verkoopprijs van het huis omlaag. Dit wordt berekend door de geschatte kosten van de reparaties en onderhoud af te trekken van de huidige waarde van het huis.

Hiermee wordt de kloof tussen arm en rijk, en klimaatkwetsbaar en klimaatveilig, alleen maar vergroot. Mensen die minder te besteden hebben eindigen sneller in goedkopere, klimaatkwetsbare woningen. Zij zijn vaak niet in staat om de benodigde aanpassingen te doen aan hun woningen, of om te verhuizen naar minder klimaatkwetsbare gebieden (Schuermans, 2022). Zo ontstaat een situatie waarin de meeste welgestelde mensen in klimaatveilige huizen en wijken wonen, en de mensen die het minder breed hebben in klimaatkwetsbare wijken. Op deze manier krijg je hier juist een neerwaartse spiraal van kwetsbaarheid. Financieel kwetsbare mensen bevinden zich dan in de meest klimaatkwetsbare wijken, wat leidt tot een versterking van de al bestaande kwetsbaarheden (DNB, 2023).

De Onzichtbare Last

De link tussen sociale ongelijkheid en klimaatverandering is onmiskenbaar. Historisch gezien leveren mensen met een lager inkomen de minste bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen (eg. besparen uit zichzelf al op energie en gas om kosten zo laag mogelijk te houden) (Schuermans, 2022). Toch ondervindt deze groep de meest directe en ernstigste gevolgen van klimaatverandering.

Dit creëert gevoelens van onmacht en frustratie bij deze benadeelde groep (Schuermans, 2022). Subsidies en steunmaatregelen, die vaak bedoeld zijn om burgers te helpen bij het verduurzamen van hun woningen lijken onbereikbaar voor diegenen die ze het meest nodig hebben (Nauta, 2022). Dit gevoel wordt versterkt door het besef dat de gevolgen van klimaatverandering oneerlijk verdeeld zijn en dat diegenen die het zwaarst worden getroffen, de minste financiële mogelijkheden hebben om maatregelen te nemen (Schuermans, 2022).

 

“Je kunnen aanpassen aan klimaatverandering is nu een privilege.” - Daphina Misiedjan, onderzoeker aan de UU (Zendegani, 2022).

Hier moet verandering in komen! En volgens ons zijn nu de beleidsmakers en wethouders van steden met dergelijke wijken aan zet.

Daarom stellen we drie interventies voor om de kloof tussen klimaatonveilige- en klimaatveilige wijken te verkleinen. Zo wordt de stad, stap voor stap, een volledige JustCity.

 

1. Maak gebruik van de bestaande sociale structuren in de wijk!

Vaak zijn er in een wijk al diverse buurtinitiatieven aanwezig. Ga dus niet zelf iets vanachter je bureau bedenken, maar sluit aan bij lopende initiatieven die er al zijn en help deze te verduurzamen en energiezuiniger te maken. Zeker voor vergroening zijn er al veel succesvolle of kansrijke trajecten. Denk bijvoorbeeld aan het NK Tegelwippen, Opzoomeren in Rotterdam of het initiatief “Tiny Forest”, een groene plek in een wijk waar iedereen zijn draai en band kan vinden en vormen met de natuur (IVN, sd)

Door te investeren in bestaande initiatieven, ontstaat een gedragen en gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid. Bewonersparticipatie zorgt voor eigenaarschap, wat leidt tot lagere beheerskosten. Hiermee is groen geen luxeproduct meer, is het toegankelijk en beschikbaar voor iedereen, en zal de verbetert de klimaatbestendigheid van de buurt.

2. Ontzorg de bewoners!

Laat een gemeente namens de bewoners de subsidies aanvragen. De regels zijn natuurlijk voor iedereen – rijk of arm – hetzelfde (rechtsgelijkheidsbeginsel) maar niet voor iedereen even bereikbaar: variërend van moeilijk taalgebruik tot het niet beschikken over een apparaat dat de DigiD-app aankan. De gemeente kan ontzorgen door scans per woning aan te bieden in achtergestelde wijken van ingrepen die het energiegebruik reduceren en een platform van (aan te besteden) aannemers aanbieden om de klussen gesubsidieerd uit te voeren.

3. Werk van buiten naar binnen!

Groen wordt vaak als een luxe gezien, maar is een basisbehoefte, of zelfs grondrecht. Uit onderzoek blijkt dat stadsvergroening veelal plaatsvindt in gebieden waar rijkere mensen wonen. In armere wijken blijft het groen juist achterwege (Belitardo, 2023). Dit past niet in een rechtvaardige stad (JustCity). De publieke ruimte zou immers voor iedere inwoner volgens dezelfde standaarden ingericht moeten worden. Het is belangrijk dat alle wijken vergroenen, omdat groen helpt bij het afvoeren van overtollig regenwater, hittestress en de gezondheid van de wijk. Zo blijkt uit onderzoek in Los Angeles dat bomen en ander groen met name voorkomen in rijkere wijken van de stad, terwijl de schaduw van een boom ervoor kan zorgen dat de gevoelstemperatuur gemiddeld 20 graden lager ligt (Borunda, 2021).

Voor vergroening is het cruciaal dat dit wordt ontwikkeld met samen de lokale gemeenschap, of beter nog, op basis van bestaande (burger)initiatieven. Begin daarom met het vergroenen van de wijk (buiten) met gebruikmaking van bestaande netwerken en structuren (zie punt 1) en gebruik de community die zich hierdoor langzaam zal vormen om het gesprek aan te gaan van “we hebben nu samen iets gedaan aan buiten maar hoe zit het bij jou thuis? Zullen we eens kijken wat slimmer en beter kan?”. Zo maak je de drempel voor de doelgroep om in te stappen – vreemden in je huis te laten om een scan te doen – een stuk lager.­­­­

Tijd voor actie!

Het is nu tijd voor actie. Zoals we de afgelopen maanden allemaal hebben kunnen ervaren, laat het (regen)water niet op zich wachten. Fietsend door diverse wijken is het verschil tussen welvarendere omgevingen en armere omgevingen niet te missen. Het directe effect van a) het vergroenen van wijken en b) het klimaatbestendig maken van een huis is, als je erop let, niet te missen. We staan op een belangrijk en noodzakelijk moment; de tijd dringt voor klimaatkwetsbare wijken. Daarom doen we een urgente oproep aan beleidsmakers en wethouders van steden met dergelijke wijken om nog dit jaar concrete plannen te ontwikkelen. We roepen ook de minister van Volkshuisvesting op om op korte termijn met een regeling te komen die het vergroenen en klimaatbestendig maken van deze wijken niet alleen stimuleert, maar ook evenredig financieel mogelijk maakt voor iedereen. Immers moet de weg naar verandering wel toegankelijk gemaakt worden, en niet alleen voor zij die het zich kunnen veroorloven.

 

Bibliografie

ABN AMRO. (2023). Stapeling klimaatrisico’s en financiële draagkracht op de woningmarkt. Opgehaald van https://www.abnamro.com/nl/nieuws/geef-klimaatkwetsbare-wijken-prioriteit

Belitardo, A. (2023, 08 18). If Money Does Not Grow on Trees, Trees Tend to Grow Closer to Money. Opgehaald van archdaily: https://www.archdaily.com/1005329/if-money-does-not-grow-on-trees-trees-tend-to-grow-closer-to-money?ad_medium=gallery

Borunda, A. (2021, 06 17). Los Angeles confronts its shady divide. Opgehaald van National Geographic: https://nationalgeographic.com/magazine/article/los-angeles-confronts-its-shady-divide-feature

DNB. (2023, 02 14). Richt verduurzaming woningen vooral op financieel kwetsbare huishoudens. Opgehaald van DNBULLETIN: https://www.dnb.nl/algemeen-nieuws/dnbulletin-2023/richt-verduurzaming-woningen-vooral-op-financieel-kwetsbare-huishoudens/

IVN. (sd). Tiny Forest. Opgehaald van IVN Natuur Educatie: https://www.ivn.nl/aanbod/tiny-forest/

Nauta, H. (2022, 08 30). De energietransitie verloopt niet eerlijk, vinden kwetsbare huishoudens. Opgehaald van Trouw: https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/de-energietransitie-verloopt-niet-eerlijk-vinden-kwetsbare-huishoudens~be68a5d5/

NOS. (2023, 11 15). Nederland heeft 82 voetbalvelden aan groen erbij na NK Tegelwippen. Opgehaald van NOS Nieuws: https://nos.nl/artikel/2497950-nederland-heeft-82-voetbalvelden-aan-groen-erbij-na-nk-tegelwippen

NOS. (2023, 11 28). ‘Nederland telt bijna duizend klimaatkwetsbare wijken’. Opgehaald van NOS Nieuws: https://nos.nl/artikel/2499540-nederland-telt-bijna-duizend-klimaatkwetsbare-wijken

Rijksoverheid. (2023, 11 09). Nederland voorlopig veilig voor stijgende zee, maar moet leren omgaan met verzilting. Opgehaald van https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/11/09/nederland-voorlopig-veilig-voor-stijgende-zee-maar-moet-leren-omgaan-met-verzilting

Schuermans, G. (2022, 05 03). ‘Klimaatverandering dreigt een turbo op ongelijkheid te zetten’. Opgehaald van https://sociaal.net/: https://sociaal.net/achtergrond/klimaat-sociale-ongelijkheid/

Watts, J. (2023, 11 20). The great carbon divide. Opgehaald van The Guardian: https://www.theguardian.com/environment/ng-interactive/2023/nov/20/the-great-carbon-divide-climate-chasm-rich-poor

Zendegani, N. (2022, 10 17). De blinde vlek van klimaatoplossingen. Opgehaald van Down to earth magazin: https://downtoearthmagazine.nl/de-blinde-vlek-van-klimaatoplossingen/