Personenvervoer over water wereldwijd

Watergebonden personenvervoer wordt wereldwijd heel verschillend aangepakt. Waar in Nederland de nadruk ligt op concessies en kostenneutraliteit, tonen internationale voorbeelden juist hoe watervervoer kan bijdragen aan inclusiviteit, stedelijke ontwikkeling en duurzaamheid. In steden als New York, Bangkok en Hongkong is het een volwaardig onderdeel van het openbaar vervoer, ondersteund door publieke financiering en breed gedragen als maatschappelijke investering. Deze voorbeelden bieden inzicht in hoe Nederland meer uit het potentieel van watervervoer kan halen en zo de druk op wegen en spoorlijnen kan verminderen. In dit artikel zoomen we in op Nederland en volgt er een selectie van inspirerende buitenlandse casussen.

Nederland: onbenut potentieel

In Nederland wordt personenvervoer over water nog te vaak gezien als een dure niche binnen het vervoersaanbod, terwijl de werkelijke toegevoegde waarde onvoldoende wordt vergeleken met andere modaliteiten. Tot nu toe wordt vervoer over water vaak afgezet tegen trein- en busvervoer, terwijl die modaliteiten juist hetzelfde doel dienen: het verminderen van de druk op het wegennet en het tegengaan van de negatieve effecten van automobiliteit.

Een effectieve mobiliteitsaanpak vraagt om een samenhangend netwerk van verschillende modaliteiten. Niet iedere reiziger kiest voor de bus of trein, en bovendien zijn er in sommige gebieden simpelweg geen mogelijkheden meer om extra bussen of treinen in te zetten door ruimtegebrek. In deze context verdient vervoer over water een volwaardige rol binnen de vervoersinfrastructuur.

Een belangrijk aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat de waterinfrastructuur grotendeels al beschikbaar is, terwijl investeringen in busbanen, spoorlijnen en wegen enorme kosten met zich meebrengen. Dit geldt niet alleen voor de aanleg, maar ook voor het beheer en onderhoud. Bovendien is er een groeiend tekort aan capaciteit en menskracht om deze infrastructuur verder uit te breiden.

Daarnaast biedt vervoer over water een kans om op korte termijn nieuwe netwerken te realiseren. In tegenstelling tot infrastructurele projecten zoals nieuwe wegen of spoorlijnen, die door de stikstofcrisis en lange planologische procedures pas over 5 tot 10 jaar gerealiseerd kunnen worden, kan vervoer over water veel sneller operationeel zijn.

Verder is het relevant om inzicht te geven in de kosten van verschillende infrastructuurinvesteringen. De aanleg van één kilometer snelweg of spoorlijn kost tientallen miljoenen euro’s, naast dat de maatschappelijke kosten van files per minuut enorm zijn. Vervoer over water biedt een kostenefficiënt alternatief dat de druk op de bestaande infrastructuur direct vermindert.

Naast de financiële voordelen heeft vervoer over water ook een aanzienlijke milieuwinst. Moderne, schone schepen hebben een veel lagere CO₂-uitstoot per passagier dan auto’s en bussen, en dragen minder bij aan congestie en slijtage van de infrastructuur.

De onderstaande internationale voorbeelden tonen hoe verschillende steden vervoer over water integreren als volwaardig onderdeel van hun mobiliteitsbeleid.

New York: Subsidie voor inclusiviteit en mobiliteit

In New York wordt het personenvervoer over water verzorgd door NYC Ferry, een door de stad gesubsidieerd netwerk van veerverbindingen. Het doel is om minder goed bereikbare wijken te verbinden en het overvolle metronetwerk te ontlasten. De tarieven zijn gelijk aan een metrokaartje, waardoor de diensten toegankelijk blijven voor een brede groep gebruikers. Hoewel het systeem niet winstgevend is, wordt het beschouwd als een investering in stedelijke mobiliteit en inclusiviteit.

Bangkok: Watervervoer als levensader

De Chao Phraya Express Boat in Bangkok speelt een cruciale rol in het dagelijkse leven van zowel inwoners als toeristen. Dit door de overheid gesubsidieerde systeem biedt betaalbaar vervoer met tarieven die laag genoeg zijn om mensen met een lager inkomen te bedienen. Naast de economische toegankelijkheid helpt het watervervoer ook de verkeersdrukte in de stad te verminderen, wat bijdraagt aan een betere stedelijke mobiliteit en kansen voor gemeenschappen langs de rivier.

Hongkong: Historisch erfgoed en sociale waarde

In Hongkong vervult de Star Ferry een dubbele rol: het is zowel een praktisch vervoermiddel als een symbool van cultureel erfgoed. De veerdienst, die Hong Kong Island en Kowloon verbindt, biedt een betrouwbaar alternatief voor de metro tegen lage tarieven. De focus ligt op brede toegankelijkheid en het behoud van de historische vloot. Hiermee laat Hongkong zien hoe watervervoer niet alleen functioneel, maar ook cultureel en sociaal waardevol kan zijn.

De veerdiensten naar de Outlying Islands vormen een ander belangrijk aspect van het watervervoer in Hongkong. Deze worden meestal uitgevoerd door geprivatiseerde operators, maar in nauwe samenwerking met de Hongkongse overheid, die toezicht houdt op de regulering en subsidies verstrekt. De overheid van Hongkong exploiteert zelf geen veerdiensten, maar speelt een cruciale rol in het waarborgen van betrouwbaarheid en toegankelijkheid. Zo worden er subsidies verleend, met name voor routes naar kleinere, minder rendabele eilanden, om ervoor te zorgen dat bewoners toegang hebben tot essentiële verbindingen.

Lissabon, Hamburg en Scandinavië: Voorbeelden dichter bij huis

Naast de eerdergenoemde wereldsteden zijn er in Europa ook sterke voorbeelden van geïntegreerd watervervoer. In Lissabon exploiteert Transtejo een netwerk van veerdiensten die een essentieel onderdeel vormen van het OV-systeem. In Hamburg beheert de HADAG Seetouristik und Fährdienst AG de veerdiensten. Deze diensten zijn geïntegreerd in het openbaar vervoersnetwerk en maken deel uit van de Hamburger Verkehrsverbund. Daarnaast spelen steden als Kopenhagen en Stockholm een voortrekkersrol door watervervoer te beschouwen als cruciale stedelijke infrastructuur. In Stockholm wordt momenteel zelfs geëxperimenteerd met elektrische snelle veerboten van het innovatieve bedrijf Candela.

Wat Nederland kan leren van internationale voorbeelden

Deze internationale voorbeelden laten zien dat personenvervoer over water binnen waterrijke metropolen een succesvolle en volwaardige modaliteit kan zijn. In Nederland ligt de nadruk vaak op kostenneutraliteit en commerciële betrokkenheid, terwijl voor andere infrastructurele investeringen – zoals wegen, bruggen en tunnels – deze eis niet geldt. Deze worden vaak volledig door de overheid gefinancierd, zonder de verwachting dat ze direct financieel rendabel zijn.

Bovendien wordt watervervoer in Nederland nog te vaak afgewogen tegen trein, bus en metro, zonder een eerlijke kosten-batenanalyse. Dit is een gemiste kans, zeker gezien de ruimtelijke beperkingen in steden als Rotterdam en Amsterdam. Steden als New York, Londen, Bangkok en Hongkong – maar ook Lissabon, Hamburg en Stockholm – laten zien dat watervervoer een inclusieve en duurzame mobiliteitsoplossing kan zijn die de druk op het bestaande OV én het wegennet vermindert.